CAHRAN PAWL
.
Minung Dawhnak
Argintina ah minu nih fa a hrinmi a hlonh mi uipi nih a
zohkhenh lio a si.
Minung kan idawhnak lakah phunthum kan vun langhter i ruat cio tuah usih. Mithiang Paul nihcun “A hmun zungzal mi thil pathum an um, cu hna cu zumhnak, ruahchannak le dawtnak an si i cu hna lak i a nganbik mi cu dawtnak a si” (1 Kor 13:13) a ti. Minung kan idawhnak zong ah hin Pumsa dawhnak, Thinlung dawhnak le Thlarau dawhnak tiah kan zoh/tthen khawh ve. Phundang in chim ahcun, Pumrua muisam dawhnak, Nunzia cawlcangh dawhnak le Biaknak upat ttihzah dawhnak tiah kan chim lai.
Dawh hi a har ngai ko rua! Lai biaphung ah “Muidawh sawikhat phur” ti a um. A sullam cu zeitluk muidawh minthang zong an idawhlonak te, soi awk pakhat tal an ngei cio ti a si. A cung i langhtermi dawhnak phunthum ah hin a hnubik a si mi Biaknak upat ttihzah dawhnak hi a biapibik tiah ka ruah. Zeicahtiah biaknak hi minung nunnak ah a biapibik in ruahmi a si ca ah hi dawhnak nih hin a hmasa dawhnak pahnih hna zong a dawhter chih, a tlinter chih tiah ka zumh. Sihmanhsehlaw, vawlei cung ah kanmah lawng khua a sa mi kan si lo. Chungkhar thawkin, mibu, peng le ram tiang in hawi he ikomh in a nungmi kan si. Cucaah minung kan si chung poah, vawlei thisa in kan nun chung ah a biapibik cu dawhnak pahnihnak Nunzia cawlcangh dawhnak hi a si. Pumrua le muisam dawhnak hi a pathumnak lawng a si.
Minung nih dawhnak kan zohning hitin a si tiah ka ruah. Hmasabik ah pumrua muisam, pahnihnak ah thinlung, pathumnak ah thlarau (biaknak lei) dawhnak ti in kan zohning a kal hmasa. Pumrua muisam aa dawhmi le a tthami pawl hi hmasabik ah mit a hlangbik le a cuangbik cu a si ko. Cu hnu in an thinlung zoh a si. Cu hnu in biaknak nun le thinlung an ngeihning zoh a si. Pakhatnak dawhnak a ngeimi hna lakah pahnihnak dawhnak a tlinhlo mi hna cu hnon an si. Pahnihnak dawhnak step tiang thimmi hna lakah biaknak thisa le thinlung a ngeilo mi hna cu hnon an si rih. Cuticun Laimi context in dawhnak kan zoh/thimning a si tiah ka ruah. Cucaah thlarau (biaknak) dawhnak hi a biapibik a sinak cu a si. Mi tampi nih pathumnak step hi cu a hau lem lo. Pahnihnak step ah hin dawhnak a tling ko an ti ve.
Minung poah nih hi dawhnak phunthum in kan idawhning hi hngalh awk kan si. Kan izuam awk zong a si. Dawhnak kong ah biaphung pakhat a um mi cu “Mui cu remhkhawh a si lo. Ziaza cu remhkhawh a si” tiah an chim ttheu. A dik ve ko. Sihmanhsehlaw zei bantuk dawhnak dah a biapi deuh i aa dawh deuh timi tu hi a biapi deuhmi cu a si. Kan i hrinpi mi, kan chuahpi mi kan pumrua muisam cu remhkhawh a si taktak lo. Tuchan ah make up phunphun le model phunphun in sam tuahning, hnipuan hrukning, cawlcanghning, biachim holhrel ning hna hi mi tampi nih cawn a si. Sihmanhsehlaw a deu lawng a si i a tak cu a tak ning in a um zungzal ko. Khi bantuk ttammoih chom mi khi cu a lenglang ca men lawng ah a si. A leng nak in a chung a biapi deuh. Phungthlukbia 23: ah “Ka fapa na thinlung ka pe” tiah PATHIAN nih a kan hal. Thinlung hi kan biak PATHIAN nih a duh deuhmi a si.
Bible bia ah “Iang hi hlen a hmang, dawh hi a ziam kho. Sihmanhsehlaw Pathian a ttihzah mi nu cu thangtthat awk a si” (Phungthlukbia 31:30). A sullam cu dawhnak lak ah PATHIAN ttihzah nun hi aa dawhbik tinak a si. A ziam kho lo. A dong kho lo. Pumrua muisam dawhnak hi thilri bantuk (physical) a si ca ah a rawk khomi a si. Mi pakhat nih pumrua muisam dawhnak a ngeihmi cu amah ca lawng a si. Ni nikhat, caankhat khat ah cu aa dawhnak cu a accident ruangah maw, zawtnak ruangah maw, pakhat khat ruang ah a rawk tikah a dih i a tlau ko. Sihmanhsehlaw , thinlung dawhnak cu muisam (physical) in hmuhkhawh mi a si lo. Pumrua muisam a rawk i a tlau zong ah midang thinlung le nunnak ah kha aa dawhnak kha a tang peng. A lotlau lo. A nunnak a dih hnu zong ah tuanbia in cu aa dawhnak cu minung chan ah a um i a nung peng ko. Cucu thinlung dawhnak a ziamkkhawh lonak le a donghkhawh lonak cu a si.
Thlarau (biaknak) dawhnak hi thinlung dawhnak nakin a tling deuh, a ttha deuh rih fawn.
Dawhnak le Dawtnak aa pehtlaihning. Laiholh hi Mirang holh nak hmanh in dawtnak kong ah hincun a tling deuh ka ti tawn. Greek nih dawtnak cu phunnga ah an tthen. Agape, eros, philia, etc. Mirang holh ah “love” ti a si i Laiholh in “duh” timi sullam lawng a huap ka ti. “Dawt” le “Dawtnak” kan timi sullam hi a thuk, a kau i a tling taktak mi a si. “Duhnak” (“Love”) nih a cung kan chimcia mi i pumrua muisam hi biapibik in a zoh i a chiah. Hi nih hin biatakbik in a lemsoi i a mit zong a lak bik. “Dawtnak” ahcun phunkhatnak dawhnak nakin phunhnihnak le phunthumnak dawhnak hna hi a biapi deuh. Pumrua le muisam nih a lemsoi lo. Nunzia le lungput, biaknak thisa le nun a ngeihmi nih a lemsoi deuh. Phundang in chim ahcun dawtnak nih pumrua le muisam nakin thinlung le nunzia kha biapi deuh in a zoh.
Dawhnak phunhnihnak le phunthumnak hi an ipehtlai ngai. Pahnih in chim le ruah an si nain pakhat bantuk an si. Pahnih an si nain pakhat an si fawn. Thinlung le nunzia dawhlo nih thlarau (biaknak) dawhnak a ngei kho lo. Cu ve bantuk in thlarau dawhnak a ngeimi nih thinlung le nunzia dawhnak a ngei lo kho ve lo. An idannak cu thinlung le thlarau (mental & spiritual) an sinak lawng hi a si. Cucaah a si lai, cattialtu cheukhat nih thinlung le thlarau hi “spirit” tiah aa khat in an ttial/chim ttheu. Zohchunhnak: “He has good spirit” (“A thinlung a ttha”). “His spirit is so bad” (“A thinlung a chiatuk”).
Cattial thiam William Shakespeare nih “Vawlei nun cu Vancung nun hmanthlak a si” (The World is the Theatre of Heaven”) tiah a ti. Phundang in chim ahcun “Vawlei nunnak hi Vancung nunnak i va hmuhsak ding drama a si” (“Life in the world is the actual drama of life in Heaven”) ti sullam a si. Cubantuk in thinlung le nunzia dawhnak cu thlarau dawhnak hmanthlak taktak a si. Hmanthlak ti tikah thlalang i kan izoh tikah kanmah mui bakte kan ihmuh mi bantuk khi chim duhmi sullam a si. Zeizong vialte hi a hmanthlak kan hmuh ahcun a taktak a sining theihkhawh a fawi. Zeicahtiah, hmanthlak cu a taktak sinak a langhtertu a si ca ah a si. Cucaah Shakespeare nih Vawlei cu Vancung hmanthlak a si a timi hi sullam ngei ngaingai mi a si. Hi vawlei kan nunnak hi Vancung kan nunnak a si zia fiangte in a kan chimtu a si.
Cucaah dawhnak vialte lakah dawhnak bik cu biaknak thisa ngeih le cu nunnak in nun khi a si bik ko.
---peh te ding---
Miphun Runvenning
Miphun kilvennak hi lam tampi a um ko lai. Atu i “Miphun Runvennak” tlangtar in ttial ka duhmi cu Chinmi le Chinram (Laimi le Lairam) dirhmun in a si.
Chinmi hi kan zate tuak 1 million hrawng kan si ti a si. Cucu Kawl, India, Bangladesh ramthum um dihlak komh kan si. Kan minung kan tlawm ngai rih ko. Hi million pakhat Chinmi chung ah:
· Burma ram um (0.5 million?)
· India ram um (0.17 million?)
· Bangladesh ram um (0.33 million?)
Hi chung in ramthumnak, ramttha ah a phan i khua a sa cang mi zeizatset dah kan si cang hnga? Million 0.25 (Cheuli cheukhat) kan si cang hnga maw?
America:
· USA ah …
· Canada ah …
Europe:
· Norway ah …
· Denmark ah …
· Sweden ah …
· Chez Republic ah …
· England
Oceania:
· Australia ah …
· New Zealand ah …
South East Asia
· Malaysia ah …
· Singapore ah …
· Thailand ah …
Hi ramttha phan million 0.25 nih hin Chin miphun tthanchonak le runvennak pawl ah biapi bik an si. A tangmi 0.75 million chungah Chinram hlum taktak in khuasa mi hi nikum township 9 milurel an kan kuatmi ah 0.4 million kan tling lo. Kha an kan thanh hnu khan kal chin thluahmah a si i atu hi kan tlawm chin lengmang cang. India le Bangladesh ram um fonh ah 0.4 million an si kan ti cang. Annih hi Chinram center taktak he miphun tthanchonak le kilvennak kongkau iruahkhawh a si rih lo. Ttuantti khawh a si rih lo.
Ramleng/ramttha phan Chinmi vialte nih miphun runvennak ah:
· Chungkhar ah Chinholh hmanding
· Fanu fapa thar kan ngeih tikah Chinmin isak ding. Asikhawh ahcun Chinmin pu lo min hna zong Chinmin in thlen ding
· Fale sin ah atu n/kan umnak ramthumnak kan phaknak kong chimh peng hna ding
· Fale sin ah Chin tuanbia, phunlam, hla le laam chimh peng hna ding
· Chinram i kan chuahkehnak khua he pehtlaihnak tuah peng ding
· Chin thilthuam sunhsak ding le hmanding
· Chungkhar ah Chin eidin ei ding
· Biakinn le zapi tonnak ah a sikhawh chung in Chinholh hmanding
· Chin Literature cawn ding. Magazine, Newsletters tbt chuah in mino sin ah relter ding.
Ramchung Chinram leng khuasa mi hna nih miphun runvenning:
· Chungkhar ah Chinholh hmanding
· Chungkhar ah Chin eidin ei pah lengmang ding
· Kan fale Chinram le Chin miphun tuanbia chimh lengmang ding
· Kan fanu fapa hna miphun dang he tthitvat ter lo ding
· Chinram um chuahkehnak khua le khuami hna he pehtlaihnak ngeih peng ding
Chinram chung khuasa mi nih miphun runvenning:
· Lai tirawl ei ding (Facang cin le ei lo ding)
· Chin nunphung le thilthuam ngeih izuam cio ding
· Krihfa sinak biatak tein langhter in nunpi ding
· Tribal/Clan spirit ngeihtuk lo ding
· Tribal ca (literature) tha pektuk lo ding
· Primary sianginn kip ah Laica le Laituanbia chimh ding
· Chinram leng khuasa chungkhar, Chinmi hna he pehtlaihnak tuah ding