Minung hi vawlei cungah kum zeizat hrawng dah khua kan sak cang hna timi hi fiang in ahohmanh nih theih a si lo. Minung cu hi vawlei ah tuanbia (prehistory) a um hlan ah khua kan rak sa diam cang. Minung nih cattial, tuanbia ttial kan thiam hlan ah kum tam tuk hi vawlei ah khua kan rak sa cang. Tuanbia (history) ttial, cattial kan thiam hnu ah lung chan (stone age), Middle chan tbt… in an van tthen hna. Hi lung chan (Stone Age) lio ah thir le nam hmang ding an rak theih rih lo ruangah lung hna kha hriamnam ah an rak ser i an rak hman. Saram (wild) hna an ral an rak i ven nak ah an rak hman lai cu. An rak hman mi hi lung hna hi science lei thiam pawl nih an zoh tthan tik ah kum sing 250,000 (2.5 million) leng a si cang ti a si.
Hlan chan i hriamnam ah an rak hman mi lung hna
Hi lung chan (Stone Age) ah hin Homo habilis timi an rak hmuh. Homo habilis a suallam cu zungthiammi (skillful person) ti nak a si i kum sing 220,000 (2.2 million) reng lo pi ah an rak um cang. Cun minung luruh hmuh a si i cucu Africa ( East Africa ) ram ah hmuh a si. A hmutu hna Mary le Louis Leakey nih minung luruh bak a si tiah 1964 ah an rak chim. Hi minung luruh cu fossil (fossil sullam cu saram siseh, thing le ram si hna seh, a thi i an pum neh lung i a tangmi, asiloah anmah pum a tangmi, hlan liopi thil ti nak a si) ah ai cang mi an si i kum sing 220,000 (2.2 million) hrawngah a si.
Fossil ai cang cia in hmuhmi minung luruh ( nu le pa luruh dawh a si ko hih..hehe)
Minung cu nii chuah lei Africa (East Africa) ram in kan i sem tiah zumh a si. Minung cu duhsah tein kharh chin lengmang a hung si. Cu ti cun Africa ram chuah tak in an pem chin lengmang ve. Cu an pem nak ram hna le an pem kum hna cu ka van langhter hna lai. Africa ram in Near East lei ah thongbu 80 (80,000), Southern Asia and Australasia lei ah thongbu 60 (60,000), Europe le Central Asia ah thongbu 40 (40,000), le North America tongbu 30 (30,000) hrawngah an rak pem ti a si.
Kan Bible cawnpiak ning in cun Pathian nih Adam le Eve cu a ser hmasa bik an si (Gen. 1:27). Bible ningcang zoh in Adam le Eve cu kum 20,000 hrawnglawng rauh dawh a si an ti. Hi hlan ah hin Fossil (fossil sullam cu saram siseh, thing le ram si hna seh, a thi i an pum neh lung i a tangmi, asiloah anmah pum a tangmi, hlan liopi thil ti nak a si) an hmuh mi hna cu Adam le Eve nak in kum tam pi an chan a sau. Adam le Eve hlan ah Africa , American, Indian tbt…mi phun hna cu kum BC 30,000 reng lo pi ah an rak nung diam cang. Cun fossil a cang mi minung luruh an hmuh mi zong cu Pathian nih Adam le Eve chiat a serh hna hlan ah minung a thi mi an rak um cang ti nak a si fawn (Gen. 3:19). Cu nih a fianter mi pakhat cu hi vawlei cungah minung hi a thi ding hrimhrim kan rak si ko ti hi a si.
Cun Adam nih fapa pahnih, Cain le Abel a ngeih hna. Cain hi thlai ci a cing mi a si, dum a tuah kan ti lai cu. Abel tu cu saram a zua mi a si (Gen. 4:1-2). Hi kan zoh tik ah minung hmasa bik a si mi, Adam i a fatir hna nih zeitindah lothloh le saram zuat cu an theih rih lai. A cunglei ah kan ttial cang khah. Saram zuat cu chim lo saram thah zia hmanh an rak thiam rih lo khah. Hika zawn Cain le Abel kong kan hmuh mi cung zongah ruah awk a um len ve.
Cun Cain nih Abel a thah hnu ah a zam nak ram ah nupi (wife) a ngei colh ai. Kha a nupi zong cu Adam fanu ma a va si ve hnga? thei bak hlah. Isaac La Peyrère, a Jewish convert to Catholicism from Bordeaux , nih Adam in minung kan i thawk hrimhrim lo, Adam cu kanmah Jewish caah kan Pa bik a si tiah a ti. Cu caah Isaac La Peyrere nih original sin zong a zum huam ve lo. Cu ve bantuk in Eve zong hi vawlei cungah hringtu kan Nu bik a si lo, Jewish i kan Nu bik a si tiah a ti than. Cun Noah buanchukcho zong kha vawlei cung pumpi a si lo, Palestine ram chung hrawnglawng a si. Noah chungkhar in minung hi kan i sem tthan ti a si lo. A ruang cu Gentile a si mi Negroes, Chines, Eskimos, American Indians, Malays le adangdang miphun hna kha hmuh khawh an si.
Bible le history cu ai dang ngaingai ko. Zeitindek nan ruah cio hnga. Asi le ka bia sau, za ne rih se. ka lawm….
Cung Lian Thawng
---
Mah ca hi 7 July 2008 i PCCF e-group ah a ttialmi a si.